Det er eit av spørsmåla Utdanningsdirektoratet skal finne svaret på i løpet av dei neste åra i ein stor gjennomgang av fag- og timefordelinga i vidaregåande opplæring. Vi må forvente endringar. Nokre fag vil kunne forsvinne frå timeplanen. Nye fag kan komme til.

Det var i Lied-utvalet si utredning frå 2017 at desse spørsmåla sist var diskutert grundig. Meldingane frå universiteta og høgskulene den gongen var at elevane som kjem frå studieførebuande ikkje er godt nok studieførebudde.

Utvalet skreiv at desse elevane manglar evne til å lese og skrive akademiske tekstar, og til å arbeide sjølvstendig med fagtekstar.

Rundt oss i media kan me lese liknande soger. Det amerikanske tidsskriftet The Atlantic kunne i fjor haust melde i ein lengre artikkel at ein professorar på eliteuniversitet no opplevde å få studentar til litteraturstudiet som aldri hadde lese ei bok frå perm til perm, og som streva med å klare det på studiet.

Slike forfallssoger er det mange av, men min tanke med å trekkje opp denne var å understreke at det ikkje er nokon grunn til å tru at situasjonen er blitt betre sidan 2017. Samfunnsutviklinga har gått i retningar som ikkje gjer det lettare for lærarar på studieførebuande å gjere elevane klare for dei forventingane akademia kjem til å ha til dei.

Svaret på spørsmålet: «Kva tyder det å vere studieførebudd» er nok endå meir komplekst i dag enn då Lied-utvalet stilte spørsmålet i 2017.

Mykje tydar på at vi bør gjere endringar for å at elevane skal bli betre studieførebudde. Men kva for endringar?

Mange peikar på fag- og timefordelinga, som ikkje har vore endra sidan 2006. Det vert hevda, kanskje særleg av dei som ikkje arbeidar i skulen, at ho er rigid og at fleksibiliteten som ligg der i liten grad vert utnytta.

Det nye rammeverket som Utdanningsdirektoratet utviklar skal ha fokus på «relevans, fordjuping og valfridom».

For Utdanningsforbundet har ideen om vidaregåande som ein almenndannande institusjon stått sterkt. Det er i denne tradisjonen også eg høyrer heime.

Vidaregåande skule er eit fellesskapsprosjekt. Her skal valfridomen til fagleg fordjuping balanserast mot ein grunnmur av fag som er felles for alle.

Eg trur at sterke fellesfag er ei bot mot manglande evne til å lese og skrive akademisk, og eg trur dei òg kan vere med å motverke polarisering.

Difor er håpet mitt for denne prosessen at fellesfaga kjem styrka ut som dei daningsfaga dei er.

Kanskje treng me ikkje ofre valfridom, sjølv om vi styrkar fellesfaga.

• For det første kan vi flytte nokre av dei valfrie programfaga frå vidaregåande trinn 2 (vg2) og vg3 ned på vg1, medan eitt eller to fellesfag kan gå motsett veg.
• For det andre er det mogleg å sjå for seg auka valfridom innafor fellesfaga.

I dag går elevane saman i matematikk i vg1 før dei vel praktisk eller teoretisk matematikk vidare.

• Kan vi sjå føre oss noko liknande i andre fellesfag?
• Kan elevane ha første halvåret i naturfag felles og etter det velje mellom ulike fordjupingar?

I norsk kan dei som er glade i skjønnlitteratur, fordjupe seg i det, medan andre kanskje heller vil konsentrere seg om sakprosa og meiningsberande tekster.

Dette er berre tankar og ikkje konkrete forslag. For kanskje kan det vere mogeleg å gjere elevane betre studieførebudde gjennom sterke fellesfag og auke valfridomen samstundes.

Nett no diskuterer Rådet for studieførebuande program desse spørsmåla, men fleire burde ta del i ordskiftet om svaret på spørsmålet om kva det inneber å vere studieførebudd skal bli godt.

Artikkelen står på trykk i Utdanning nr. 5/2025.